Сегодня Президент Чувашской Республики Николай Федоров принял участие в торжественном вечере, посвященном 100-летию со дня рождения народного поэта Чувашии Петра Хузангая.

Из выступления Президента Чувашской Республики Н.В. Федорова на торжественном вечере, посвященном 100-летию со дня рождения народного поэта Чувашии П.П. Хузангая

«Иванов, Çеçпел, Хусанкай – тăван поэзири чи çутă ятсем. Халь пурăнакан поэтсем пурте вĕсен орбити тавра çаврăнаççě-ха», - тенĕ чăваш халăх поэчě Стихван Шавли. Хисеплĕ ентешĕмĕрсем, хаклă хăнасем! Чăнах та, тěнчери кашни халăхăн хăйăĕн Пушкинĕ, кашни сăвăçăн вара тăван амăшĕ, тăван çĕршывĕ тăван чĕлхи, тăван халăх умĕнчи тивĕçĕ пур.

Малалла-ха пурнăç малалла:

Эп пăртак чăваш ятне çĕклесшĕн.

Ман юман пулса кашламалла,

Хунавран эп тивĕç пиçĕхмешкĕн.

Малалла-ха пурнăç малалла.

Анлă çул пуçламăшĕнче амăшне халалласа каланă çак çутă тĕллевсене чăваш халăхĕн мухтавлă юрăçи Петĕр Хусанкай чыслăн пурнăçласа пурăннă.

Халăхăмăрăн ăслă та пултаруллă ывăлне ахăр самана сакки айăпсăр айăпласан та хуçайман, иртнĕ ĕмĕрĕн чи хăрушă вăрçи те чĕркуççи çине тăратайман. Тăван çĕршыва, тăван халăха мĕнпур чун-чĕререн юратни Петĕр Хусанкая йывăр сурансене чăтса ирттерме те, кирек мĕнле пысăк кÿренÿрен те çÿллĕрех, вăйлăрах пулма хистенĕ. Унăн сăввисем пире паян та çирĕп, таса, мал ĕмĕтлĕ пулма вĕрентеççĕ.

Куçа хупса аса илсессĕн –

Мана мĕн чухлĕ тÿнккемен!

«Аванччĕ пĕрех хут вилсессĕн!»-

Тени те пулнă пулĕ, тен.

Çапах та купăсăм кун-çулĕ

Итлекене ахаль пухман.

Тен, йăнăш сас та тухнă пулĕ,

Анчах та урмăш сас тухман.

Пĕр вăхăтра пурăннă ĕçтешĕсем аса илнĕ тăрăх, вĕсем Хусанкай пек тарăн та тĕплĕ ăнланакан сăвă ăстине сахал тĕл пулнă. Чăваш халăх писателĕ Илпек Микулайĕ каланă тăрăх, «вăл вут касакан чĕлхипе, çиçĕм ялкăштаракан вăйĕпе, кирлĕ чух çын хутне кĕрсе каланă сăмахĕпе чăн-чăн поэт тивĕçне çирĕп тытнă, тăван халăхшăн ĕмĕрлĕхе чун ăшши, унăн чысĕ, сăвапĕ пулнă».

 «Çеçпĕл шкулĕ - пирĕн поэзин пуласлăхĕ», - тенĕ поэтăмăр. Сăвă ăсталăхне Çеçпĕлтен вĕренме хистесе, вăл Европа культурин шайне çити çĕкленнĕ поэзи техникине алла илме чĕннĕ, хăйĕн тарăн шухăшлă та витĕмлĕ хайлавĕсемпе чăваш сăввин хăватне малалла аталантарнă. Илем туйăмĕ, чĕлхе пуянлăхĕпе çыпăçулăхĕ-çаврăнăçулăхĕ, шухăш уçăмлăхĕ, ырă ăспа аптраманлăх – çак пахалăхсене пула Хусанкай çырса хăварни чăваш халăхĕн чунĕпе шухăш-туйăмĕсене палăртакан - поэт калашле, «йăхăмăрта пĕрре кăна» «тĕрĕс куç кĕски» пулса тăчĕ.

Петĕр Хусанкайăн пултарулăхĕ анлă, сăмахĕ уçăмлă, витĕмлĕ. Унăн сăвви-юрри вун-вун чĕлхепе янăрать. Вăл ăста куçарнă ытти чылай халăх сăвăçисен хайлавĕсем тăван чĕлхипе çырнă пекех илемлĕн илтĕнеççĕ. Сăмах искусствин тĕрлĕ жанрĕ унăн чун-чĕринче тата ăсĕнче асамлă вăй илме пултарнă: вăл лирик та, историк та, этнограф та, критик та, чĕлхеçĕ те, публицист та, тăлмачă та… Хусанкайăмăр тĕче поэзийĕ çитĕнĕвĕсене ытамласа, хăйĕн чĕри витĕр кăларса çĕр çинчи мĕнпур халăха вали калама çук пысăк пахалăхлă пуянлăх хăварчĕ.

Хусанкай çутипе чăваш литературин çăлтăрлă тÿпи юлашки çулсенче чылай çĕнĕ ятсемпе пуянланчĕ. Малашлăхăн шанчăкĕ татах та пысăкрах. Ахальтен мар сăвăçăн çак йĕркисем аса килеççĕ:

Никамран та ютшăнмасăр,

Тан курса пур йăхсене,

Ят хума пултарнă хамăр

Хăвеле, çăлтăрсене.

Ăс-пуçран та катăк мар,

Чун хавалĕпе те паттăр,

Чĕрепе те шĕл кăвар –

Эпир пулнă, пур, пулатпăр!

 «В развитии чувашской словесности я вижу пять столпов: Яковлев – Иванов – Ашмарин – Сеспель – Хузангай. Первые два открыли в чувашском языке сокровищницу словарного запаса диалекта анатри, следующие за ним сумели придать этому богатому языку особый лад за счет диалекта вирьял, а Хузангай, вместе со своими современниками и молодежью, которые без всякого колебания приняли сеспелевские нормы, возвысил звучание чувашского стиха до вершин европейской культуры».

В этих словах Васьлея Митты отражено значение неустанного и вдохновенного труда Петра Хузангая - поэта, переводчика, общественного деятеля, патриота. Сильно и свободно звучащее слово Писателя и Учителя открыло новую страницу в истории чувашской литературы, стало достоянием многонациональной российской культуры.

Жизненный путь Петра Петровича Хузангая – пример мужества и силы духа. На его долю пришлось немало суровых испытаний – сталинские репрессии и годы Великой Отечественной войны, несправедливая критика и зависть недоброжелателей. Но любовь к Чувашии, к родному слову, к людям помогли поэту пережить невзгоды, выстоять и сохранить верность избранному пути.

 Судьба земли чувашской, духовный мир чувашского народа, красота родного края, национальный характер и мировосприятие без преувеличения можно назвать главными темами поэтического творчества Хузангая. В бессмертных строках поэта встает перед читателем чувашский мир, самобытный и яркий:

Çак çĕре эсир пĕлетĕр-и:

Ватă та вăл; ĕмĕр çамрăк та.

Ăсан туйĕ хÿхĕм çав тери –

Курсан чун киленĕ вăрманта.

Уявра уяв ку çĕршывра,

Ĕçĕпе – хускатĕ вăл тăва!

Кам-ха, кам çак халăха пĕлет

Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет

Çĕр пин юрă-çемĕ кĕвĕлет

Çĕр пин тĕслĕ тĕрĕ вăл тĕрлĕт…

Знаете ли вы страну такую,

Древнюю и вечно молодую,

Где в лесу тетерева токуют –

Словно песней праздник околдуют,

Где коль праздник – от души ликуют,

Коль работа – гору дай любую!

Знаете ли вы такой народ,

У которого сто тысяч слов,

У которого сто тысяч песен

И сто тысяч вышивок цветет?

 Поэзия Петра Хузангая открыта миру. Его творчество демонстрирует широту взглядов автора, интерес к культурам других народов, отражают чувство общности между людьми, говорящими на разных языках – то, что сегодня называется «толерантностью». В стихах Хузангая часто упоминаются имена его собратьев по писательскому цеху – поляка Мицкевича, испанца Гарсия Лорки, украинца Тычины. Своеобразным мостом между культурами стали сделанные Петром Петровичем многочисленные переводы. Благодаря им на чувашском языке заговорили герои произведений Пушкина, Грибоедова, Блока, Горького, Маяковского, Шекспира и других русских и зарубежных писателей. Петр Хузангай перевел на русский язык произведения классиков чувашской литературы – Константина Иванова и Михаила Сеспеля. А переводы стихов и поэм Хузангая делают Чувашию и ее народ близкими для российской и мировой читательской аудитории.

Более полувека назад Петр Хузангай создал вдохновенный гимн чувашскому языку – стихотворение «Тăван чĕлхĕ». Открывают его такие строки:

Эп, радиопа атом ĕмĕрне те

Çитсе кĕмешкĕн ĕлкĕрне этем,

Чĕлхе тăванлăхне курасчĕ тетĕп:

Пĕрне-пĕри ăнланччăр халăхсем.

В век радио и атомных открытий

Хотел бы я дожить до дней, когда

И языков связующие нити

Сплотят в одну семью людей труда.

А ведь мечта поэта сбылась. Сегодня благодаря новейшим технологиям чувашское слово звучит по всему миру. Пользователи глобальной сети слушают радиопередачи, смотрят выпуски новостей и телефильмы на чувашском языке, читают электронные книги. В этом году в День Республики в Чувашии будет открыта 500-я модельная библиотека. Тем самым будет завершено создание сети современных центров культуры и духовности. Новый облик приобретают города и села республики, в которые подведен природный газ, работают офисы семейного врача, открываются физкультурно-спортивные комплексы - настоящие Дворцы спорта.

 «Поднять родной народ еще немного – пусть знает мир, как можем мы дерзать», - мечтал наш народный поэт. И мир нас узнает. Более 60 государств в мире присылают в Чувашию свои делегации в следующем году на Кубок мира. Но нам с вами нужно сделать родную Чувашию еще краше, чище, современнее, конкурентоспособнее. И сделаем. Мĕншĕн тесен, пирĕн Яковлев, Çеçпĕл, Иванов, Ухсай, Хусанкай пур. Вăсемпе эпир – пултаратпăр».

Пресс-служба

Администрации Президента

Чувашской Республики